اثر سلاح های شیمیایی بر سیستم آندوکرین

اثرات مختلف سلاح های حاوی خردل گوگردی بر سیستم های تنفسی، خونی، گوارشی و اثرات آن بر پوست، چشم، تغییرات ژنتیکی و سرطان زایی قبلاً گزارش شده اند، ولی اثرات آن بر سیستم آندوکرین تا 15 سال پیش ناشناخته بود. اگر چه شیمی درمانی سرطان ها با مواد مشابه در توقف اسپرماتوژنز و ایجاد نارسایی تخمدان مشخص بود، ولی این اثرات در پی مصرف مکرر مجموعه ای از چند داروی شیمیایی بروز می کند و نمی تواند به سلاح های شیمیایی تعمیم یابد. در جریان جنگ عراق علیه ایران، مرکز تحقیقات غدد درون ریز برای اولین بار در جهان تحقیقات وسیعی برای شناخت اثرات سلاح های شیمیایی انجام داد. در هفته اول پس از مصدومیت شیمیایی، غلظت سرمی هورمون های تیروئید کاهش یافته و t3 معکوس افزایش می یابد. t4و ft4i سه هفته بعد از حادثه افزایش می یابد، ولی t3 و ft3i تا هفته پنجم هنوز کاهش قابل توجهی دارد. غلظت tsh تغییر مهمی نشان نمی دهد. این تغییرات در رزمندگان با گازهای عصبی دیده نشد. تغییرات در هورمون های تیروئید شبیه سوختگی های شدید است و به علت کاهش فعالیت محور هیپوفیز ـ تیروئید و نیز کاهش تبدیل t4 به t3 در سلول های محیطی است. غلظت کورتیزول و acth سرم در هفته اول پس از مصدومیت افزایش می یابد. acth تا هفته پنجم همچنان افزایش می یابد، ولی کورتیزول بتدریج کاهش پیدا نموده و در هفته پنجم کاهش چشمگیری نشان می دهد. لذا در ابتدای مصدومیت، استرس شدید سبب افزایش کورتیزول و acth می شود، ولی در هفته های 3 تا 5 پس از تماس، خردل گوگردی اثرات مستقیم بر غده فوق کلیه دارد. در هفته های اول غلظت تستوسترون تام و آزاد و دی هیدرواپی آندروسترون به مقدار زیاد کاهش می یابد. سطح سرمی fsh و lh طبیعی است، ولی پاسخ آنها به gnrh ناکافی است. در سومین هفته lh و در پنجمین هفته fsh و پرولاکتین افزایش می یابد. غلظت این هورمون ها 12 هفته پس از مصدومیت طبیعی است. میزان اسپرم در سال های پس از صدمه کاهش عمده ای را در بسیاری از مصدومین شیمیایی با خردل داشت و تکه برداری از بیضه توقف کامل یا نسبی اسپرماتوژنز را نشان داد. در مجموع اثرات سلاح های شیمیایی حاوی خردل گوگردی در هفته های اول به علت استرس شدید شبیه سوختگی است و از طرف دیگر اثرات مستقیم بر توقف تکثیر dna در هسته سلول ها دارد که اثرات مخرب آن در اسپرماتوژنز ممکن است برای سال ها باقی بماند. پیگیری فعالیت هورمونی مصدومین شیمیایی در سال های پس از مصدومیت بویژه کار عملی بیضه ها و اسپرماتوژنز توصیه می شود.